Kavram Atlası/ Sevgi -1- ÖZGÜR OLDUĞUNU MU SANIYORSUN?

Şüphesiz özgürlük, kendimizi gerçekleştirmede, ‘ben buyum’ demede en vazgeçilmez şartlardan biridir. "Kırmızı fular takıyorum çünkü beni yansıttığını düşünüyorum." desem ama aslında bunu başkası bana taktırıyor olsa nasıl olurdu? Yine de o beni anlatır mıydı? "Kırmızı fular takan kız" dedikleri zaman benim dünyamdan bir parçayı ifade eder miydi?

Şüphesiz, insan özgür yaratıldı. Ama ya insan, 'meziyetlerinin esiri' olursa? Ya fıtratında olan dürtülerin sözünden çıkamaz, içindeki cevheri çamurdan arındıramazsa?

Fıtrat, bize verilen tertemiz bir kağıt gibidir. Kağıdın ham maddesi belli, kalitesi bellidir ama üstüne yazacaklarımız, çizeceklerimiz aslında kim olduğumuzu gösterir. “Her doğan çocuk İslam fıtratı üzerine doğar.” demiştir Efendimiz Aleyhisselam ve kalitemizi belirlemiştir. En yüksek rütbenin Allah’a kul olmak olduğunu da düşünürsek; tüm engellere karşı fıtratına uygun yaşayan insanın bu rütbeye gelebileceğini düşünebiliriz.

Engeller diyorum çünkü o kağıdı karalamak, yırtmak isteyen, kalem tutan elimizi kırmak isteyen güçler var. Ve bunu sadece şeytanla sınırlamak yanlış olur. Şeytan güçlü bir unsurdur ama sonuçta dış unsurdur, bize istemediğimiz hiçbir şeyi yaptıramaz. Ona meyilli iç unsurumuz ise hevadır. Heva kavramı birçok literatürde iyi veya kötü anlamlarla kullanılsa da Kur’an ve sünnette iyi anlamı mevcut değildir.

“Kur'an'ın esas gayesi, insanın ruh derinliklerinde bulunan ve onun Yüce Allah'a yönelişine engel olan sebeplerin tespit edilmesi, onun basiretine sunulması ve kendisinde Yüce Allah'la olan münasebetinin yüksek şuurunun uyandırılmasıdır.” der Mustafa Cora. Bu bağlamda, Kur’an’ın 76127 kelimesinin 38 tanesinin ‘heva’ olması daha da anlam kazanacaktır.

Heva dediğimiz nefse ait şeylere olan heves, istek, arzu, sevgi, hoşlanma; nefsani zevkler, düşkünlükler anlamlarına gelmektedir. Hevayı; ilimle, vahyin terbiyesi ile yetişmeyen insanın, insan olmasından dolayı sahip olduğu dürtülerle sevmesi, tercih etmesi olarak görebiliriz diye düşünüyorum. Türkçeye çevirecek olsam aklıma gelen kavramlardan bir ‘dürtüsel sevmek’ olurdu.

“Allah (c.c) çocukça (laubalî) davranışları olmayan, hayra yönelip heva ve hevesi terk eden, vakar sahibi, olgun genci sever.” hadisinde de heva, sahip olduğumuz ve hayra yönelerek terk etmemiz gereken bir hal olarak anlatılır.

Kur’an-ı Kerim ise hevayı altı farklı anlamda kullanır. 

Bunlardan biri; nefsten kaynaklanan arzu, istek ve sevgidir ki onda nefsin bir şeye meyletmesi, ona olan sevgisi hem de bunun zemmedilen meyle gâlip gelmesi vardır. 

Diğer bir anlam; cehenneme isim olan “Hâviye”(heva ile aynı kökten gelen ve Kur’an’da geçen bir kavram veya isim) olarak kullanılmaktadır. Bu iki anlamı sevgili okuyucunun tefekkürüne bırakıyorum.

Yazımı bitirirken, aşk yolunun neferleri olan tasavvuf ehlinin heva anlayışından bahsetmek istiyorum. Hemen her zahid ve sufi, hevayı kendi dinî ve ahlâkî hayatı için en büyük tehlikelerden biri olarak görmüştür. Tasavvuf ahlâkının ilk ve seçkin temsilcilerinden olan Hâris el-Muhâsibî: “Sana düşmanın olan şeytandan neler gelirse hepsi nefsinin hevası aracılığı ile gelir.” der. 

Muhyiddin İbnü’l-Arabî ise “nefsani istekler” anlamındaki hevayı yermekle birlikte Allah sevgisinin derecelerinden söz ederken bu sevginin en alt derecesi için heva, en yüksek derecesi için aşk terimlerini kullanır. Ona göre Kur’an’da yerilen heva avamın istekleridir; gerçekte ise heva avama, irade ariflere aittir. 

Ve Gazali, bu bağlamda insanları üç sınıfa ayrır; hevasına yenik düşenler ilk sınıfı, akıl ve iradelerini kullanarak hevalarına karşı sürekli mücadele verenler ikinci sınıfı, hevalarına hiç uymayanlar da üçüncü sınıfı oluşturur. "Yalnız peygamberlerle velîler üçüncü mertebeye ulaşabilir." diyerek bu son mertebeyi: “en büyük güç, peşin nimet, tam hürriyet ve kölelikten kurtuluş” olarak değerlendirir.

Heva putlarını kıran, özgür gönüllerden olmak duası ile…

Kaynakça: Kur’an’a Göre “Heva” Kavramı/ Mustafa CORA

Heva/ TDV İslam Ansiklopedisi

Heva Ne Demek/ İslam ve İhsan

Heva/ Sorularla İslamiyet